Güneşten korunmak için neler yapılması gerektiğini ve konunun önemini daha iyi kavramak için ilk önce güneşin faydaları ve zararları hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Yıl boyunca güneşten korunmak için neler yapılması gerektiğini bilmek hem yetişkin hem de çocuk sağlığı açısından önemlidir. Güneş her ne kadar canlılar açısından vazgeçilmez bir enerji kaynağı olsa da ondan doğru faydalanmak ve güneşten korunmak da gerekir. Özellikle yaz aylarında güneşten korunmak için alınan önlemler sağlığınızı korumaya yardımcı olacaktır.
6 aydan küçük bebekler, çocuk ve ergenler için güneşten korunmak onların gelecekteki sağlığını etkileyebilir. Bu konuda yapılmış pek çok bilimsel çalışma vardır.
Yaz aylarında olduğu kadar kuvvetli olmasa da güneşin UV ışınlarına tüm yıl maruz kalınmaktadır. Fakat yaz aylarında bu ışınların daha kuvvetli olması etkisini fazlalaştırarak zararlarını ön plana çıkarır.
Ultraviyole (UV) radyasyon, güneş tarafından yayılan iyonlaştırıcı olmayan bir radyasyon şeklidir. Bronzlaşmak ve D Vitamini oluşumu açısından bazı faydaları olsa da, sağlık açısından güneşin zararları da vardır. Güneşten doğru şekilde nasıl faydalanılır konusuna geçmeden önce güneş ışını UV radyasyon ışınlarına kısaca göz atalım.
Doğal UV radyasyon kaynağı:
- Güneş
Bazı yapay UV radyasyon kaynakları:
- Solaryum
- Bazı halojen, florasan lambalar
- Bazı lazerler
UV radyasyon ışınlarının farklı tipleri nelerdir?
UV radyasyonunun üç temel tipi vardır: ultraviyole A (UVA), ultraviyole B (UVB) ve ultraviyole C (UVC).
| Dalga türü | UVA | UVB | UVC |
|---|---|---|---|
| Dalga boyu | 315-399 nm | 280-314 nm | 100-279 nm |
| Emilim seviyesi | Ozon tabakası tarafından emilmez | Çoğunlukla ozon tabakası tarafından emilir, ancak bazıları Dünya yüzeyine ulaşır | Tamamen ozon tabakası ve atmosfer tarafından emilir |
Tüm UVC ve UVB ışınlarının çoğu, dünyanın ozon tabakası tarafından emilir, bu yüzden Dünya’da alınan ultraviyole radyasyonun neredeyse tamamı UVA’dır. UVA ve UVB radyasyon sağlığı olumsuz etkileyebilir. UVA radyasyonu UVB’den daha zayıf olsa da, cilde daha derin nüfuz eder. UVC radyasyonu, dünyanın ozon tabakası tarafından emildiği için, bu ışın bir risk teşkil etmez.
Güneşin faydaları nelerdir?
Güneşin faydaları (UV radyasyonunun) arasında insan sağlığı için gerekli bir vitamin olan D vitamini üretimini sağlamasıdır. D vitamini vücudun kalsiyum ve fosforu besinlerden emmesine yardımcı olur. Kemik gelişimi ve bağışıklık sistemi için çok önemlidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) haftada 2 – 3 defa 5 ila 15 dakika güneş ışığından faydalanmak gerektiğini söylemektedir. Bu noktada güneşten faydalanmak için kolların, bacakların güneşlenmesi yeterlidir. Tüm vücudu güneşe maruz bırakmaya gerek yoktur. Güneş ışınlarının eğik ve az olduğu kış aylarında ve kuzey ülkelerinde bu süre doğal olarak daha fazla olmalıdır. Ancak Türkiye gibi Akdeniz ülkelerinde günlük 15-20 dakika genellikle bahar ve yaz aylarında yeterlidir.
Güneşin zararları nelerdir?
- Güneş yanığı (bronzlaşma) kısa süreli ve güneş ışınlarına aşırı maruz kalma durumudur. Erken yaşlanma ve cilt kanseri ise UV ışınlarına uzun süreli maruz kalma sonucu oluşmaktadır.
- Bazı kozmetiklerin yanı sıra antibiyotikler, doğum kontrol hapları ve benzoil peroksit ürünleri gibi bazı ilaçlar, tüm cilt tiplerinde cilde ve cilde duyarlılığı arttırabilir. Bu ilaçlar kullanılırken güneşe maruz kalmamak iyi bir yaklaşım olacaktır.
- Göz koruması için güneş gözlüğü kullanılmıyor ise UV’ye maruz kalmak göz hastalıkları riskini artırır.
- UV radyasyonuna aşırı maruz kalmak, kanser dahil ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Cilt kanseri bunların başında gelmektedir. En yaygın iki cilt kanseri türü bazal hücre kanseri ve yassı hücreli kanserdir. Tipik olarak, baş, yüz, boyun, el ve kollarda oluşurlar, çünkü bu vücut kısımları en çok UV ışınlarına maruz kalan bölgelerdir. En ölümcül cilt kanseri olan melanom vakalarının çoğu UV ışınlarına maruz kalmaktan kaynaklanır.
Tüm bu nedenlerde dolayı güneşten korunmak gerekmektedir.
Güneşin zararlarından korunmak için yapılabilecekler
- Özellikle öğlen saatlerinde gölgede kalın.
- Kollarınızı ve bacaklarınızı örten ince kıyafetler giyin.
- Yüzünüzü, başınızı, kulaklarınızı ve boynunuzu koruyacak geniş bir şapka kullanın.
- Hem UVA hem de UVB ışınlarını bloke eden güneş gözlüğü kullanın.
- UVA ve UVB koruması için güneş koruyucu faktörü (SPF) 15 veya daha yüksek olan güneş koruyucu kullanın. Geniş spekturumlu güneşten koruyucular önerilir.
- Solaryum da bronzlaşmak özellikle gençler için tehlikelidir; ergenlik döneminde ya da erken yetişkinlik döneminde solaryumda bronzlaşmaya başlayan insanlar melanoma yakalanma riski daha yüksektir.
Bebek ve çocuklar güneşten nasıl korunmalı?
Çocuklarda ciddi güneş yanıkları ileride cilt kanseri riskini arttırabilir. Çocuklar havuzda, plajda güneşe maruz kalmamalıdır. Açık ve güneşli havalarda onları özellikle korumak gerekmektedir.
Gündüz, özellikle de çocuğunuz yüzdükten ya da egzersiz yaptıktan sonra, güneş koruyucuları tekrarlamak gerekir. Bu durum su geçirmez ve suya dayanıklı ürünler için de geçerlidir.
6 aylıktan küçük bebeklerde güneş koruyucu önerilmez. Bebekler için en iyi korunma yöntemi güneşten kaçınmaktır. Onları gezdirmek için sabah erken ve akşam 16:00 den sonraki saatleri tercih edebilirsiniz.
Güneş kremi çocukların güneşte daha fazla zaman geçirebilmeleri için değil geçirdikleri mecburi sürede daha az zarar görmeleri için kullanılmalıdır. Tüm ürünler aynı içeriklere sahip değildir. Çocuğunuzun cildi bir ürüne kötü tepki verirse, başka birini denemek gerekir.
Çocuklarda güneş yanıkları
Korunmamış cilt güneşin UV ışınları ile 15 dakika gibi kısa bir sürede hasar görebilir. Cildin güneşe maruz kaldıktan sonra güneş yanığı etkisini göstermesi 12 saat kadar sürebilir. Yani, çocuğunuz sokaktan hafif pembe bir renk ile döndüyse muhtemelen 12 saat sonra cildinin yanmış olduğunu görürsünüz. Bu sebeple eve pembe veya kırmızı bir cilt ile dönen çocuk daha fazla yanmayı önlemek için güneş ışınlarından uzaklaştırılmalıdır. Hava bulutlu da olsa çocukları güneşten korumak gerekir. Bulutlar güneş ışınlarını (UV ışınlarını) engellemez.
6 ay altındaki bebeklerde güneş koruyucu ürünlerin kullanımı önerilmediğinden bebekler için en iyi korunma onları güneşten uzak tutmaktır. Çocuğunuz 6 aydan büyükse, açık tenli ya da esmer olmasına bakılmaksızın bahar aylarında en az SPF 30 koruma faktörlü koruyucu yaz aylarında SPF 50 faktörlü koruyucu kullanılması uygundur.
Daha çok güneş daha fazla D vitamini demek değildir!
Deriden D vitamini yapıldıktan sonra yapım durur, bunun yerine yıkım başlar. Dolayısıyla fazla güneş ışını alındığında D vitamini üretmediğiniz gibi zararlı, kanserojen olan güneş ışınlarına maruz kalmış olursunuz. Bronzlaşma derinizin güneş ışınlarından hasar gördüğünün belirtisidir. Derinin rengi koyulaştıkça da D vitamini yapımı gittikçe azalır. Dolayısıyla açık tenlilerde, saat 10:00-15:00 arasında 5 dakika sadece yüz, kollar, bacaklar güneş görse yeterlidir. Koyu tenlilerde ise 15 dakika yine bu bölgelerde güneş görmek yeterlidir. Açık tenliler ile koyu tenliler arasında güneş ışığına maruz kalma farkı 5- 10 dakika oynar. Ciddi bir zaman farkı değildir.
Güneşten korunmak her zaman esas olmalıdır. Bu sebeple saat 10:00 – 15:00 saatleri arası yerine, bunların dışında kalan saatlerde güneşte olmak daha doğrudur. Güneş ışınlarının dik geldiği saatlerde 5-15 dakikadan fazla güneşe çıkılmamalıdır. Güneşten koruyucular 2-3 saatte bir yenilenmelidir. Avustralya’da yapılan çalışmalar, güneş kremi kullananlarla kullanmayanların D vitamini düzeyinin aynı çıktığını göstermiştir. Güneşten korunmak için koruyucu kullanmak D vitamini değerinizi düşürmez. 50 yaş üzerinde deriden D vitamini yapımı ciddi oranda azalmaya başlar ve yaş ilerledikçe deriden D vitamini yapımı daha da azalır.
Cilt kanseri en çok şu kişilerde görülmektedir
- Güneşte çok zaman geçiren (İş nedeniyle yahut bronzlaşmak için)
- Açık renk ten, saç ve göz rengi olan kişiler.
- Cilt kanseri olan bir aile üyesi olan kişiler.
- 50 yaşın üzerinde olan kişiler.
Kaynak:
Türk Dermatoloji Derneği Başkanı Doç. Dr. Güneş Gür Aksoy – Güneş ve D vitamini
CDC – https://www.cdc.gov/cancer/skin/basic_info/children.html
