DEHB (Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu) oldukça sık görülen bir durumdur. Dikkat eksikliği ve algı bozukluğuyla giden, aşırı hareketliliğin genellikle eşlik ettiği, ama her zaman olmayabildiği önemli bir sorundur. Hastalığın önemi; okul öncesi dönemden başlayıp, erişkin döneme kadar tüm yaşamı etkileyen bir sorun olmasıdır. DEHB kolay tanınabilir olup, uygun ele alındığında başarılı bir şekilde tedavi edilebilmektedir.
DEHB olan çocuklarda genel bulgular şöyledir;
Aşırı hareketlilik: Anneler çocuklarının huzursuz ve uykusuz bir bebek olduğu öyküsünü verirler. Okul öncesi dönemde babaları tutma (istediği olmadığı zaman ağlama, bağırma, kendini yerlere atma, başını duvarlara vurma vb. hareketler), saldırganlık gibi bulgular vardır. Bu çocuklar sonucunu düşünmeden, korkusuzca davranışlarda bulunurlar. Sakarlıkları vardır. Yürürken bazı eşyalara çarparlar. Okul döneminde ise ders süresince yerinde oturamama, devamlı sınıfta dolaşma, engellendiği zaman eşyalarını yere düşürüp onları almak, arkadaşlarını konuşturmak, devamlı “kıpır kıpır” olmak dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun bulgularıdır.
Kas aktivasyon alanında bozukluklar: İnce motor beceriler isteyen durumlarda beceriksizdirler. Bisiklet kullanma, top oynama gibi vücudun koordineli çalışmasını gerektiren alanlarda başarısız olurlar. Sorulara yanıt verirken konudan uzaklaşırlar.
Gelişimsel sorunlar: Belirgin yakın bellek sorunları vardır. Önceden öğrendikleri ve tekrarladıkları eski bilgileri kolayca anımsayabildikleri halde, yeni öğrendikleri bilgileri çok kısa zamanda unuturlar. Sağ-sol ayrımında zorlanırlar. Okulda en dikkati çeken bulgulardan biri yazı yazmadaki zorluk, yavaş yazma, hızlı yazdığı zaman yazısının okunamaması, harf atlamaları, kelime atlamaları yapmalarıdır. Ayrıca özellikle ayna hayali olan b, d, p, s gibi harfleri karıştırırlar. Konuşmaya, anlatmaya başladığı şeyin başını unutur, başka şeylerden söz etmeye başlar ve başladığı öyküyü tamamlayamaz. Başkalarının konuşmalarında önemli olan kısmı kaçırır. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocukların çoğunlukla zekâ sorunu yoktur. Bir kesim aşırı hareketliliğin aşırı zekâ belirtisi olduğunu, bir kesim de bu çocukların zekâ sorunu olduğunu ileri sürmektedir. Oysa dikkat eksikliği hiperaktivite sorunu olan çocuklar genellikle normal zekâ düzeyine sahiptir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun üç temel belirtisi dikkat azlığı, aşırı hareketlilik (hiperaktivite) ve tepkiselliktir.
Diğer Bulgular;
Motor becerilerindeki azlık başlangıçta düğme ilikleyememe, ayakkabı bağlayamama, düşme, bir şeylere çarpma, dökme gibi sorunlarla kendini gösterir. Sakar ya da beceriksiz olarak nitelenirler. Kalem tutmadaki zorluk, yazı yazamama ile devam eder.
zekâ ölçümünde kullanılan dikkat, hafıza, dil gelişimi gibi işlevler bu çocuklarda bozuktur. Bu da sonuçları etkileyen nedenlerden biridir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) bir zekâ sorunu değildir
Bellek: Sorun dikkatini topladığında bilgiyi öğrenmek ve depolamakta değil, gerek olduğunda ve uygun yerde çıkarıp kullanabilmelerindedir. Yapması istenen şeyleri eksik yapması, getirilmesi isteneni yanlış ya da eksik getirmesi, ödev unutması daha çok dikkat eksikliğine bağlıdır. Öğrendikleri problemle tekrar karşılaşmalarında, o bilgiyi yeni duruma uygulamada zorluk yaşarlar.
Zamanlama ve planlama: Zamanlama, zamanı uygun kullanma ve planlama konusunda sorun yaşarlar.
Bir şey yapmaya çalışırken diğerini unutur.Aradığını bulamaz. Eşyalarını unutur, kaybeder. Okuldan geldiğinde çantasında eksik olması, daha büyük yaşlarda telefon, anahtar gibi eşyalarını kaybetmesi kimseyi şaşırtmaz. Açık bırakılan kapaklar, gözler, çantalar sık tartışma konusudur. Dağınıklığı giyim kuşamına da yansır. Kendi planlamasını yapamadığından devamlı uyarı ve düzenleme gerekir.yaralanmaya maruz kalmaktadır. Özellikle kol, bacak kırılmasına, kafa travmasına sık rastlanır. Uyarılabilirlikleri ve saldırganlıkları arttıkça, kaza oranları yükselmektedir. Motor koordinasyon bozuklukları, davranım bozukluğunun birlikteliği, aile denetim azlığı kaza riskini artırmaktadır. Benzer şekilde, özellikle ergenlik döneminde ailenin arabasını alıp kaçma nedeni ile trafik kazaları da risktir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu çocukların aile ilişkilerini etkiler. Bir süre sonra aile, çocuğun tepkisel davranışlarına tepki ile yanıt vermeye başlar.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda tedavi yaklaşımı nasıldır?
DEHB tedavisi, çocuk psikiyatristi, aile ve okul ile işbirliği içinde olunması gereken bir sorundur. Bu süreçte aile, hekim ve okula bazı görevler düşer.
DEHB olan çocukla yaşamanın zorlukları vardır!
Bu zorluklarla baş etmenin ilk adımı çocuğunuzun durumunu kabul etmekle başlar. Sizi rahatsız eden şeylerin çocuğunuz tarafından istenerek yapılmadığını, amacın onu ortadan kaldırmak değil, kontrol etmek olduğunu anlamak gerekir. Bu çocukların diğer çocuklardan daha fazla kontrole ve disipline gereksinimi vardır. Yemek yeme, ders çalışma, ödev yapma saatleri düzenli olmalıdır. Açık, net ve kararlı kurallar konulmalı ve bunların uygulanması istenmelidir. Fiziksel olmayan cezalarla kurallara uyulmadığı durumlarda, disiplini sağlamak gerekir. Ders çalışılan mekânın dağınık olması, fazla şey bulunması zaten dikkat süresi kısa olan çocuğun dikkatini daha fazla dağıtır. Ders çalışmaları arasında 20-30 dakikada bir aralar vererek hem çocuğun gereksinimini gidermiş, hem de otoritenizi korumuş olursunuz.
En belirgin olduğu ortam sınıftır
Bu nedenle, öğretmenler tedavinin önemli bir öğesidir ve onların işbirliği olmadan başarıya ulaşmak güçtür. Öğretmenin en önemli görevi, kendine saygısı ve güveni azalan çocuğun, başarılı olduğu alanları bularak desteklemek ve yeniden bunları sağlamaktır. Çocuğun sıkıntısını göz önünde tutarak ama ondan yapabileceğinin en iyisini istemek gerekir. Arkadaşlarının beceriksizlikleriyle dalga geçmesini engellemek, eşyalarına sahip olması konusunda destek çok önemlidir. Bu çocukların dinlediklerini daha iyi öğrendiklerini düşünerek, öğrenmede ağırlığı bu yöne çevirmek, yine yazı ve test güçlükleri nedeniyle başarılarını sözlü sınavlarla değerlendirmek gelişimleri için gereklidir.
Çocuğu destekleyici terapi gerekir
İlaç kullanmanın amacı çocuğun dikkatini ve algılamasını arttırarak, sınıf içindeki davranışlarında ve akademik başarısında düzelme sağlamaktır. Ayrıca ilaç tedavisi, boş zaman etkinliklerine uyum, insanlar arası ilişkide düzelme konusunda da olumlu etkilere sahiptir. İlaç tedavisine doktor tarafından karar verilir ve doz ayarlaması çocuğa göre yapılır. İlaçların bilinen yan etkileri, bazı çocuklarda tikler oluşması ve iştah azalmasıdır. İlaç kesilince geçerler. Çocukluk döneminde kullanılan antibiyotik, ateş düşürücü gibi ilaçların birçoğundan daha güvenlidir. Ömür boyu süren bir tedavi değildir. Bozukluğun ağırlığına ve tedaviden yararlanma oranına göre süre belirlenir. Vücutta birikmeyen ve kısa sürede atılan ilaçlar olduğundan, bölünmüş dozlarda uygulanır.
İlginizi çekebilir: Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda doğrular ve yanlışlar
