Çocukların sağlıklı büyüme ve gelişimleri için gerekli olan vitaminler, günümüzde pek çok ebeveynin öncelikli konuları arasında yer alıyor. Bu nedenle, çocuklarda vitamin kullanımına dair doğru bilgilere ulaşmak, hem çocukların sağlığı hem de ebeveynlerin huzuru için büyük önem taşımaktadır. Amerikan Tıp Merkezi, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Erkan Can konu hakkında detaylı bilgiler verdi.
Sağlıklı çocuk, hastalık bulguları göstermeyen, yaşına uygun büyüme ve gelişmesi olan çocuktur. Yeterli ve dengeli beslenme, büyüme ve gelişmeye olumlu katkılar sağlar, ileride oluşabilecek sağlık sorunlarını önlemede de çok önemlidir. Beslenme, özellikle süt çocukluğu döneminde olmak üzere, erişkin döneme kadar büyümeyi yakından etkilemektedir.
Besinler içeriğindeki çeşitli vitamin ve minerallerle çocukların temel sağlığının korunmasında oldukça etkilidir. Vitaminler hücresel reaksiyonlar için gerekli olan, eksikliklerinde belirli klinik bozukluklar gelişen bileşiklerdir. Vücut tarafından yapılmadıkları için besinlerle alınmaları gerekir.
Beslenmede önemli olan başlıca vitaminler A, B, C, D ve K vitaminleridir. K vitamininin önemli bir kısmı vücutta sentez edilmekle birlikte, vitamin sınıfına girer. Bir kısım vitaminler besinlerde aktif şekilde, bazıları ise vitamin öncüsü olarak bulunur. Örneğin yeşil ve sarı renkli meyve sebzelerde bulunan karoten bir vitamin öncüsüdür ve bağırsakta A vitaminine dönüşür.
Vitaminler erime özelliklerine göre 2 gruba ayrılır. Suda eriyen vitaminler toksik değildir ve idrar yoluyla atılır, bu gruba C ve B grubu vitaminler girer. Yağda eriyen A, D, E, K vitaminleri depolanabildikleri için, fazla kullanımları zarar verebilir.
A vitamini
Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi, sağlıklı cilt ve gözler için gerekli olan A vitamini, gece körlüğü gibi hastalıkların oluşmasına engel olur. Yetersizliğinde çocuklarda yaşıtlarına göre gelişim geriliği görülebilir ve enfeksiyon hastalıklarına yakalanma riski artar. Çocuklarda günlük A vitamini ihtiyacı yaşa göre değişiklik gösterir (400-1.000 mg). A vitamini kaynakları arasında süt ve süt ürünleri, karaciğer, yumurta, portakal, havuç, ıspanak, kırmızı ve yeşil yapraklı sebzeler yer alır.
D vitamini
Kasların ve bağışıklık sisteminin güçlenmesine, kemik ve dişlerin sağlıklı gelişimine destek olur. İlk 6 ay anne sütüyle beslenen bebekler güneşe doğrudan çıkartılmazlar, ayrıca anne sütündeki D vitamini seviyesi bebeğin ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde değildir. Bu nedenle, her yenidoğan bebeğe doğduğu ilk günden itibaren 400 IU/gün D vitamini takviyesi mutlaka yapılmalıdır ve 2 yaşına kadar devam edilmelidir. D vitamininin en önemli kaynağı, güneş ışınlarıyla cilt altında sentezlenme şeklindedir. 6 yaşına kadar olan çocukların tek başına 30 dk güneşe maruz kalması günlük D vitamini ihtiyacını karşılamasına yeterli olur. D vitamininin besin kaynakları arasında yumurta ve yağlı balıklar bulunur.
B12 vitamini
DNA sentezi, enerji üretimi, merkezi sinir sistemi işlevi gibi birçok işlevde yer alan temel bir vitamindir. B12 vitamini doğal olarak çeşitli yiyeceklerde bulunan ve suda eriyen bir vitamindir. Birçok gıdada bulunsa da, B12 vitamini eksikliği yaygındır. Çocuklarda B12 vitamini eksikliğinin en önemli nedeni yetersiz alınmasıdır. Kansızlık, halsizlik, iştahsızlık, yorgunluk, çarpıntı, fazla uyuma, sabahları zor uyanma, çabuk yorulma, unutkanlık, öğrenme güçlüğü, sinirlilik, baş dönmesi, okul başarısında düşme gibi durumlarla kendini gösterebilir. En çok et, tavuk, hindi, balık, süt, yoğurt, yumurta sarısında bulunur.
C vitamini
Cilt, diş ve diş etleri, kemik gibi vücut dokularının daha sağlıklı olmasına ve iyileşme süreçlerine destek olur. Yetersizliğinde diş etlerinde kanama ve bağışıklık sisteminde zayıflık görülmektedir. Çocuklarda günlük C vitamini ihtiyacı ortalama 75-90 mg’dır. Hastalık dönemlerinde ise bu ihtiyaç 5-10 kat artar. C vitamini kaynakları arasında, çilek, turunçgiller, domates, yeşil yapraklı sebzeler sayılabilir.
K vitamini
Pıhtılaşma faktörlerinin sentezinde rol alır. Yenidoğanlarda K vitamini eksikliğine bağlı erken ve geç dönem kanamaların önlenmesinde K vitamini uygulaması önerilmektedir. Bu yüzden, tüm yenidoğanlara tek doz IM 1 mg K vitamini uygulaması kanamaları önlemek için gereklidir. Yenidoğan dönemi dışında bu vitaminin eksikliği çok sık görülmez.
Mineraller
Demir, bağışıklık sistemi ve sinir sistemi hücrelerinin gelişimi ve enerji metabolizmasında rol oynayan esansiyel bir elementtir. Demir eksikliği, aneminin en sık nedenidir ve bebeklik döneminde en sık yetersiz demir alımı nedeniyle ortaya çıkar. Birçok çalışmada bebeklerde demir eksikliği anemisi ile nöromotor gelişim geriliği arasında ilişki saptanmıştır. İlk 1 yaş içinde demir eksikliğinin en sık görülme nedeni, anne sütü alan bebeklerde 6. ayda demir desteğinin başlanmaması, erken inek sütüne geçiş ve demir desteği yapılmamış mamalarla beslenmedir. Anne sütü alan bebeklere 4. ayda demir 1 mg/kg/gün başlanması ve bebek yeterli miktarda demirden zengin ek gıdalar alıncaya kadar devam edilmesi önerilmektedir. Kırmızı et ve balık en önemli demir kaynaklarıdır ve haftada en az bir kez tüketilmelidir.
Kalsiyum
İskelet sistemi vücudun kalsiyum miktarının %99’unu içermektedir. İnsan vücudu için en önemli elementlerden biridir. Çocukluk döneminde diyetle düşük kalsiyum alımı kemik kitlesinde düşüklüğe ve kırık riskinin artmasına yol açar. Bu nedenle, 6 aydan sonra tüm bebek ve çocukların günlük diyetinin kalsiyumdan zengin besinlerle desteklenmesi gereklidir. En iyi kaynaklar süt ve süt ürünleri, pekmez, susam, fındık, fıstık gibi kuruyemişler, yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller, kurutulmuş meyvelerdir.
Eser Elementler (Çinko)
Çinkonun insan büyüme ve gelişiminde önemli rolü vardır. Bebeğin ilk 6 ay anne sütüyle beslenmesi günlük çinko ihtiyacını tam olarak karşılar. 6 aydan sonra anne sütü günlük gereksinimi karşılamayacağından, çinkodan zengin olan ve iyi emilen karaciğer, yağsız et ve balığın erken dönemde eklenmesinin çinko alımı açısından tamamlayıcı olduğu gösterilmiştir. Besinlerin çoğunda çinko bulunur, ancak hayvansal besinlerdeki çinkonun emilimi bitkisel besinlerdekinden daha yüksektir. Et, kabuklu deniz ürünleri, kuruyemişler, kurubaklagiller, peynir başlıca çinko kaynaklarıdır.
Omega-3
Omega-3, vücutta üretilmeyen, özellikle beyin ve retina için hayati önem taşıyan esansiyel yağ asitlerindendir. Bu yağ asitlerinin hamilelikten gelişme çağına kadar fiziksel ve zihinsel gelişimde büyük role sahip olduğu biliniyor. Vücutta Omega-3 eksikliği ise zeka gelişiminde ve kavrama becerisinde geriliğe, okuma bozukluğuna, dikkat dağınıklığına ve depresyona sebep olabiliyor. 7. aydan sonra çocuklar haftada 2-3 gün yağlı balık tüketiyorsa, takviyeye gerek yoktur. Ancak, balık tüketemeyen çocuklarda günlük 250-500 mg, 6 yaş sonrası çocuklarda 0.5-1 gr arasında Omega-3 verilmesi önerilebilir.
Sonuç olarak, yenidoğan ve bebeklik döneminde kullanılan K ve D vitamininin dışarıdan desteği dışında, normal büyüyen, sağlıklı gelişen, beslenme çeşitliliği iyi olan çocuklarda çoklu vitamin takviyesine gerek yoktur. Çocuklara gerektiğinden fazla verilen vitamin takviyeleri bazı sağlık sorunlarına yol açabilmektedir. Bu nedenle, genel vücut sağlığı için gerekli olan vitamin ve minerallerin doğal besinlerden karşılanması önem kazanmaktadır. Çocukların rutin kontrolleri sırasında (beslenme alışkanlıklarına göre) alınan kan tahlilinde saptanan eksiklikleri yerine koymak en doğru yaklaşımdır.
