Bebeklerin diğer becerilerde olduğu gibi, dili öğrenme ve konuşmaya başlama yaşları da farklılık gösterebilir. Birçok bebekte 6 aydan sonra “ba-ba-ba” gibi hecelemeler gözlemlenir. İlk yaşından önce “ba-ba” “ma-ma” gibi heceleri birleştirmeye başlarlar. Çocuk 3 yaşına geldiğinde ortalama 2 ya da 3 kelime kullanarak basit cümleler kurması beklenir. Çocuklarda geç konuşma ise çocuğun gelişimi konusunda aileleri endişelendirir.
Çocuklarda geç konuşma tedavisi için uzmanın durumu değerlendirip tanı koyması gerekir. Son yıllarda artan ekran maruziyeti, genetik ve farklı başka hastalıklara bağlı olarak geç konuşma durumu görülebilir.
Ayrıca kız çocukların erkek çocuklardan erken konuştuğu söyleminde de doğruluk payı vardır. Fakat bu durum geç yaşlara değin erkek çocuklarının konuşmamasını normalleştirmez. Bu durum erkek çocuklarda geç konuşma sorununun geç fark edilmesine neden olabilir.
İkizlerde ise durum daha farklıdır. Birbirleriyle yakın ilişkisi olan ikizlerin, yetişkinlerle sözel iletişiminin daha az olması da konuşmanın geç başlamasında etken olabilmektedir.
Dil gelişimini etkileyen nedenlerin başında sosyal çevre gelir. Bebekler doğumdan başlayarak çevrelerinin onlarla kurduğu sözel iletişim sayesinde ana dillerini öğrenirler. Bu nedenle doğduğu andan itibaren bebekle konuşmak çok önemlidir.
Geç konuşma nedir?
Geç konuşma çocuğun yaşının gerektirdiği ölçüde konuşamıyor olmasıdır. Konuşma sorunları fizyolojik, biyolojik veya psikolojik olabilir. Çocuk psikiyatristlerinin beklentileri genellikle çocuğun 8-18 ay arasında ilk kelimelerini söylemiş olması yönündedir.
Çocuklar ne zaman kaç kelime konuşmalıdır?
Çocuklar konuşma kabiliyeti ile doğarlar ve yaklaşık 6. aydan sonra “baba, dada,dede, mama” gibi kelimeler kullanmaya başlarlar. Rutin sağlıklı çocuk muayeneleri sırasında doktorlar, çocukların bu yaşlarda diğer gelişim aşamaları ile birlikte konuşma konusunda da ne aşamada olduklarını kontrol ederler.
- 0-6 ay
Bebek seslere yönelir, mırıldanır, anlaşılmaz sesler çıkarır. Eğer sese tepki vermiyorsa, değişik sesler çıkaramıyorsa bu durumu incelemek gerekmektedir.
- 12 aydan önce
İlk doğum gününe kadar, bebeklerin çevreleriyle ilgili olarak seslerini kullanmaları gerekir. Yaklaşık 9 ayda bebekler sesleri birbirine bağlamaya, farklı ses tonları kullanmaya ve “ma – ma” ve “ba-ba” gibi kelimeler söylemeye başlar. Eğer sizin konuşmalarınıza tepki vermiyor ve isteklerini belirtmek için ses çıkarmıyorsa sorun olabilir.
12 aylıktan önce, bebekler sese dikkat etmeli ve ortak nesnelerin adlarını tanımaya başlamalıdır. Dikkatle izleyen fakat sese tepki vermeyen bebekler işitme kaybı belirtileri de gösteriyor olabilir. Başka nörolojik sorunların da belirtisi olabilir.
- 12 -18 ay
Bu yaşta çocuklar duydukları sesleri ve kelimeleri taklit etmeye başlarlar. Sık sık bir veya daha fazla kelime söylerler. İsimler genellikle “mama,baba, top, bye bye,baş baş” gibi kelimeleri ilk olarak söyleyebilirler. Ayrıca basit yönergeleri anlayabilir ve izleyebilirler. Meselâ, “Bana gel”, “Topu at” vb. Bu yaşta çocuk kelime kullanmak yerine işaretle istediğini belli ediyorsa, sizin yönergelerinize tepki vermiyorsa bir uzman ile görüşmekte fayda vardır.
- 18 – 24 ay arası
Çoğu küçük çocuklar 18 ay en az 50 kelime kullanabilir. 2 yaşındayken, çocuklar iki kelimeden oluşan cümleler kurabilirler. 2 yaşında bir çocuk, ortak nesneleri ve bunların resimlerini tanımlayabilmelidir. Sorulduğunda burnunu ,ağzını gösterebilmelidir.
- 2 – 3 Yaş
Bu yaşlarda çocuklarının konuşmasında büyük değişim olur. İki veya üç kelimeyi düzenli olarak cümle kurarak kullanabilirler. Söylenenleri daha rahat ve iyi anlarlar. Üç yaşına gelen bir çocuk artık sosyal hayata katılabilir ve derdini anlatabilir düzeyde konuşuyor olmalıdır. Çocukların bu yaşta anaokuluna alınmasının bir sebebi de budur. Bu yaşta çocuklar ayrıca renkleri tanımlamaya, rakamları kavramaya başlamışlardır.
4-5 kelimeli cümle kurabilir. Masalları takip edebilir. ” Ne, neden,nerede” gibi sorular sorabilir. İki-üç kelimeli yönergeleri anlayabilir. Bunları yapamıyor, soru soramıyor, söyleneni anlamıyorsa sorun olabilir.
Konuşma konusunda nelere dikkat edilmeli?
- 4 aylıkken çevresindeki kişilere tepki göstermiyorsa
- 1 yaşına geldiği zaman ismini anlamıyor, işaretle güle güle (el sallamak) gibi hareketler kullanmıyorsa,
- 18 aya kadar: sesleri taklit etmekte zorlanıyorsa
- Basit sözlü istekleri anlamakta zorluk çekiyorsa
- 2 yıla kadar: En az iki kelimeden oluşan cümleler kuramıyorsa. Basit talimatları izleyemiyorsa, (Ebeveynler 2 yaşındaki çocuğun konuşmasının en az yarısını anlayabilmelidir)
- 3 yaşında 2-3 kelimeden oluşan basit cümleler kurarak kendisini ifade edemiyorsa
- 4 yaşında tanımadığı kişiler tarafından anlaşılır konuşamıyorsa,
Konuşma veya dil gecikmeleri nasıl anlaşılır?
Soruna biyolojik, gelişimsel ve psikososyal nedenler sebep olabilir. Duyma ve görme sorunu, yarık damak-dudak benzeri sorunları olan çocukların konuşmalarında problem görülür. Ayrıca zihinsel gerilik, serebral palsi, otizm, yaygın gelişimsel bozukluk gibi durumlar dil gelişiminde sorunlara neden olur. İşitme problemleri de genellikle geç konuşma ile ilgilidir. Bu nedenle çocuğu takip eden hekim konunun uzmanına yönlendirme yapar. Kulak enfeksiyonları işitmeyi etkileyebilir ancak bu konuşmayı etkilememelidir.
Konuşma gelişimini teşvik etmenin için neler yapılabilir?
- Çocuğunuzla iletişim kurun ve onunla bol bol konuşun. Bunu doğumdan itibaren yapmaya özen gösterin. (Şarkı söylemek, masal anlatmak da dahil)
- Ona kitap okuyun.
- Onunla oyun oynarken sohbet edin.
- Resimli kitaplar alın, çocuğunuzun resimleri işaret etmesine izin verin ve onları birlikte isimlendirmeye çalışın,
- Çocuğunuzla gün boyu konuşun. Örneğin, yaptığınız işleri bir yandan anlatın, alış veriş yaparken raflardaki ürünleri sesli söyleyin vb.
- Etrafındaki nesneleri göstererek isimlerini söyleyin.
- Sorular sorun ve çocuğunuzun yanıtlarını irdelemeden ve düzeltmeden dinleyin. Anlamasanız da anlıyormuş gibi yapın.
- Bebek gibi konuşmaya çalışmayın. Düzgün cümleler kurun.
